شگفتی‌های نسخه دست‌نویس شاهنامه فردوسی در آمریکا + عکس

به گزارش یستا دوستان هنر با ورود به بخش خصوصی موزه ملی هنر آسیایی با صدای ضبط شده زنی در حال خواندن شاهنامه به فارسی مواجه می شوند.

به گزارش واشنگتن پست، حتی اگر بازدیدکنندگان فارسی را نفهمند، در موزه ملی هنرهای آسیایی، ابیات شاهنامه و موسیقی حماسی آن را خیره خواهند کرد. فردوسی شاهنامه را در سال 367 هجری قمری به پایان رساند و تاریخ ایرانیان پیش از اسلام اعم از اسطوره ای و واقعی را از زمان آفرینش جهان تا آستانه حمله اعراب روایت می کند.

این متن برای ایرانیان امروز بسیار مهم است. شاهنامه موزه ملی هنر آسیایی به شاهنامه مغول معروف است و نسخه مصور شاهنامه ای است که در شهر تبریز در دوران حکومت نزدیک به یک قرن ایلخانیان نوشته شده است. این نسخه خطی با اندازه بزرگ و نگاره های پیچیده اش که حاوی مواد گرانبهایی مانند طلا، نقره و لاجورد است، متمایز است.

سایمون رتیگ، متصدی این نمایشگاه، درباره این نسخه از شاهنامه گفت: این اثر استثنایی نقطه‌ای مهم در تاریخ نگارگری ایران است و در تاریخ ایران کتابی مانند آن وجود ندارد. این نسخه خطی تا پایان قرن سیزدهم تقریباً در ایران دست نخورده باقی ماند، اما در سال 1289 توسط یک دلال هنری بلژیکی خریداری شد و او جلد این کتاب فاخر را جدا کرد و برای سود بیشتر صفحات آن را جداگانه فروخت. امروزه تنها 57 صفحه مصور از این کتاب در یک مکان موجود است و بقیه صفحات آن در سراسر جهان پراکنده شده است.

گالری ملی هنر این پنجاه و هفت صفحه را برای اولین بار به همراه اوراق امانتی از سایر مؤسسات و همچنین نسخه های خطی و سایر اشیاء با ارزش از جمله سرامیک، فلزکاری و منسوجات به نمایش گذاشته است. شاهنامه مغول صحنه های قهرمانانه جنگ و کشتار حیوانات وحشی توسط شاهان را به تصویر می کشد. این نسخه از شاهنامه برای یادآوری اساطیر ایرانی و همچنین برای تقویت حقانیت ایلخانان در آن زمان نوشته شده است.

بخشی از نقاشی های این کتاب به نبرد بهرام گور، پادشاه ساسانی با موجودی اسطوره ای به نام کرج اختصاص دارد. بهرام گور در این نقاشی‌ها سوار بر اسب، لباس زرشکی با تزئینات طلایی و تاج طلایی مزین به یاقوت و سلاح‌های آغشته به خون مانند گرز، شمشیر، کمان و تیر به همراه دارد. سر بریده شده کراگ عظیم نیز روی زمین رها شد.

نقاشی‌های شاهنامه مغول بر صحنه‌هایی که اسکندر مقدونی را به تصویر می‌کشند، تأکید خاصی دارد. در میان این صفحات، نقاشی‌های خیره‌کننده «اسکندر و درخت سخنگو» که شامل عناصر خارق‌العاده‌ای از جمله قارچ و منظره صخره‌ای سورئال است، و «درخت سخنگو» با دو تنه در هم تنیده: تنه‌ای نر که تمام روز حرف می‌زند، برجسته هستند. شلنگ زن در شب های تنهایی صحبت می کند و اسکندر و همراهانش را از مرگ قریب الوقوع آنها آگاه می کند. مهارت هنرمند یا هنرمندان ناشناس در این اثر در به تصویر کشیدن جزئیات چهره مشهود است.

اگرچه مغول ها در جهان غرب چهره ای منفی دارند و بلای تمدن اروپا به شمار می روند، اما این شاهنامه فرهنگ ایلخانیان را نشان می دهد. ایلخانیان با تضمین ثبات کشور و گسترش تجارت، بازرگانان، دیپلمات ها و روحانیون را به کشور جذب کردند. مارکوپولو، تاجر و جهانگرد ونیزی نیز در این دوره از تبریز دیدن کرد.

این نمایشگاه با گردآوری آثار قابل حمل متعدد از مسافران و صنعتگران، نشان داد که چگونه شاهنامه مغول تحت تأثیر طیف وسیعی از سنت های فرهنگی و مذهبی سرزمین های شرقی و غربی از جمله اروپای مسیحی، امپراتوری بیزانس، ارمنستان و چین قرار گرفته است.

برای مثال، صحنه ای واضح از نبرد اسکندر با یک پادشاه هندی شباهت زیادی به تصویری از کتاب مقدس مورگان در اواسط قرن سیزدهم دارد. نقاشی گام انگیر فریدون از شاه ایرانی که سر پسر مقتولش ایرج را در دامان خود گرفته است از نظر سبک، ترکیب بندی، پالت رنگی و حتی مرزهای هندسی شبیه به تصویر مریم باکره در حال حمل جسد عیسی است. برخی دیگر از نقاشی‌های این شاهنامه نیز صحنه‌هایی از درختان و کوه‌ها را با الهام از سبک نقاشی‌های چینی به تصویر می‌کشند.

اگرچه آثاری که احتمالاً بر شاهنامه مغول تأثیر گذاشته اند به مرور زمان از بین رفته اند، اما نمایشگاه موفق به نشان دادن شباهت های آشکاری شده است که تأیید می کند که این نقاشی ها از آثار هنری الهام گرفته شده به پادشاهان ایلخانی از کشورهای سراسر جهان، حتی اگر نقاشان در که زمان در ایران معانی اصلی این آثار هنری خارجی را درک نکرد.

بنابراین، هنر باشکوه شاهنامه مغول تا حد زیادی مدیون به هم پیوستگی جهان قرون وسطی است. رتیگ در مصاحبه ای گفت: «جهان در آن زمان یک بینشگر جهانی بود. آنها بهترین نوع هنر را در تاریخ بشر تولید کردند.»

منبع: عصر ایران