ویژگی‌های مبارزه امام حسن علیه‌السلام چه بود؟

امام حسن علیه السلام جنگ نظامی با آن دشمن را که ابتدا باید آشکار شود و سپس جنگید، متوقف کرد تا جنگ سیاسی، جنگ فرهنگی، جنگ تبلیغاتی و جنگ اسلامی او آغاز شود. نتیجه این شد که پس از رحلت امام حسن و امام حسین علیهما السلام ده سال در همان مسیر امام حسن باقی ماندند، اوضاع جهان اسلام به حدی رسید که فرزند پیامبر – یعنی فرزند فرزندان پیامبر – دیگر نمی توان شهادتی را که تا پایان تاریخ جهان باقی می ماند، پذیرفت و همان گونه که بود مایه مقاومت و اقدامات بزرگ می شود و اسلام زنده می ماند. همانطور که بود. او بود؛ این کار امام حسن است. در مورد کار امام حسن، ما نمی خواهیم از موضع دفاعی صحبت کنیم که چرا ایشان مصالحه کردند و اگر امام حسن مصالحه نمی کرد، مسلماً اسلام متضرر می شد. چون این چهره آشکار نشد، مردم هنوز از حقایق خبر نداشتند و از اینکه هزاران یا صدها هزار نفر از سپاهیان امام حسن (ع) موافقت کردند با طرفی که با امیرالمؤمنین(ع) جنگید، نجنگند. تبلیغات و پول و فعالیت‌های مختلف سیاسی چنان فضای بدی به وجود آورد که اگر امام حسن در آن روز خود و جان خود و اطرافیان و تنی چند از یارانش را از دست می‌داد، چیزی از اسلام باقی نمی‌ماند. بعد از چند سال اگر نام علی و نام حسن و نام حسین و افتخارات آغاز اسلام و نام همه آن وقایع تربیتی در لابه لای کتابها باقی می ماند، مدت زیادی باقی نمی ماند. و آنها همینطور خواهند ماند. به درستی باقی نمی ماند و تغییر شکل نمی دهد. این کار امام حسن است. وقتی جمع بندی کنید، می بینید که کار امام حسن، کار امیرالمومنین، کار امام حسین و کار همه ائمه یک موضوع و مفهوم دارد. مقاومت آگاهانه، درک رسالت و قیام، و به شما برادران و خواهرانم می گویم، امام حسن (ع) یکی از شجاعانه ترین اقدامات را برای انجام این رسالت انجام داد؟ زیرا فقط دشمنانی بودند که دیگران را مسخره می کردند، انبیا، پیامبر اسلام، امیرالمؤمنین، همه ائمه، اما پیچیدگی کار امام حسن و ظرافت مقامش به حدی بود که دوستانش او را مسخره می کردند. حجر بن عدی هم نمی دانست و او را «یا سایه مؤمنان» صدا می زدند، ولی او منتظر بود. 1364/03/17