گفتگو با «علی عامل‌هاشمی»، نویسنده، کارگردان و بازیگر مشهدی، به بهانه اجرای تئاتر «دوجان»

الهام ظریفیان | یستا; علی امل هاشمی بازیگر، کارگردان، نمایشنامه نویس، نویسنده سینما و تلویزیون در سبزوار متولد شد و دیپلم سینما را در مشهد گرفت. وی سپس مدرک فوق لیسانس کتبی را از موسسه آموزش عالی الفردوس مشهد و لیسانس بازیگری را از دانشگاه اراک گرفت. در سال 1358 به تهران نقل مکان کرد.

دلیل این حرکت نزدیک بودن دانشگاهش به تهران بود و دلیل دیگر این که برادرانش چند سال پیش برای تئاتر به پایتخت مهاجرت کردند و او هم تصمیم گرفت کار خود را در تئاتر با تهران آغاز کند.

علی عامل هاشمی برای اجرای تئاتر «دوغان» به مشهد مقدس بازگشت. عصرها با یک هنرمند صحنه گفتگویی داشتیم که نتیجه آن پیش روی شماست.

با دوگان تئاتر، این اولین بار است که او به صورت حرفه ای در یک صحنه روی صحنه می رود. چه شد که این تئاتر را انتخاب کردید؟

«دغان» نمایشی است که در تهران تمرین کردیم. تاریخ اصلی ما اجرای عمومی در تاجیکستان بود و به این نتیجه رسیدیم که در صورت قبولی در جشنواره سحر امسال شرکت خواهیم کرد. قبل از این رویدادها در تهران یک سخنرانی عمومی خواهیم داشت. اما از آنجایی که نمایش در تهران بعداً برگزار می شود، تصمیم گرفتیم به مشهد بیاییم و اولین نمایش را در شهری که در آن بزرگ شده ام اجرا کنیم. این اولین بار است که در یک صحنه به عنوان یک تئاتر حرفه ای کار می کنم.

آیا این نمایش را برای ارائه در جشنواره خاصی در تاجیکستان آماده کرده اید؟

نه، از تاجیکستان سفارش رسیده که می خواهند پیشنهادات ایرانی بدهند. فیلمنامه نوشتیم و طرح ارائه کردیم. این طرح در دست بررسی است و پس از سال جدید در تاجیکستان اجرا خواهد شد. قبلا گفته بودیم که این نمایش را به جشنواره فجر می بریم و در مشهد عرضه می کنیم.

عنوان نمایش به چه چیزی اشاره دارد؟

«دوغان» در فارسی باستان زنی باردار است. مثلاً می گفتند: همسرم فوت کرد; این بدان معناست که او دو زندگی دارد: زندگی خود و زندگی کودک. این اصطلاح از تولد و خلقت می آید و ارائه ما نیز مربوط به خلقت و خلقت است.

چگونه به این ایده رسیدید؟

من و دکتر محمد نوروزی فارسنجی مدتی است که در زمینه فلسفه و تصوف تحقیق می کنیم و مشغول نوشتن مقاله ای در مورد ماهیت هستی و ماهیت خلقت انسان بودیم. ما در این مورد زیاد صحبت کردیم. در یکی از این بررسی ها به نظریه ای رسیدیم که خلقت را تنها خلقت انسان نمی داند و می گفت خلق آثار هنری نیز نوعی خلقت است. به عنوان مثال، شخصی که تئاتر می آفریند یا شعر می نویسد، مساوی است با خلق یک شی. ما این خلقت را در این داستان گسترش دادیم و داستان شکل گرفت.

چرا به اجراهای کمی برای یک صحنه فکر کردید؟

اوضاع به این شکل پیش رفت. قرار بود ۲۶ آبان اجرا داشته باشیم. اما به دلیل جشنواره تئاتر منطقه ای و ایام فاطمیه نمایش ما با تاخیر برگزار شد. به احتمال زیاد، اجرا را تمدید و ادامه خواهیم داد. تلاش من این است که تا حد امکان در یک صحنه تا جایی که امکان دارد در یک صحنه اجرا کنم و اجازه بگیریم.

تئاتر مشهد را دنبال می کنید؟

هر بار که در صحنه ای هستم، تئاتر می بینم. من خیلی دوست دارم تئاتر ببینم. اگر بخواهم خودم را در کاری حرفه ای بدانم، این همان است. یعنی من یک تماشاگر حرفه ای تئاتر هستم. اصولاً نمایشنامه های زیادی می بینم.

حال و هوای امروز تئاتر شهر را چگونه می بینید؟

تئاتر از نظر پتانسیل انسانی نمایشی فوق العاده غنی است. تلاش هنرمندان تئاتر در این شهر; اما در واقع امکانات آنها زیاد و ایده آل نیست. چه از نظر تعداد سالن ها، چه حمایت از تشکل ها و چه کمک هایی که باید به گروه های نمایشی داده شود. تئاتر اساساً یک هنر متروکه است و هیچکس روی آن سرمایه گذاری نمی کند. کمک چندانی از سوی دولت نمی شود. بودجه تئاتر برای اعطای یارانه به همه تئاترها کافی نیست.

مخاطب چطور؟ آیا فکر می کنید تئاتر مشهد به آن درجه از شناخت رسیده است که تقاضا برای آن وجود داشته باشد و این تقاضا بتواند چرخه اقتصادی آن را معکوس کند؟

این اولین بار است که در یک صحنه اجرا می کنم و نمی توانم آن را خیلی دقیق بگویم. اما میزان جایگاه تئاتر در کارنامه فرهنگی مردم به سیاست ها بستگی دارد. این عنصر فرهنگی اگر مستمر و متناسب با سبد فرهنگی خانواده باشد چقدر برای مسئولان مهم است. تئاتر بزرگترین عنصر فرهنگی هر کشوری است. در این شکی نیست. مردم به سینما و رستوران می‌روند و تئاتر می‌تواند در سرگرمی‌های خانوادگی پیشرو باشد. زیرا حاوی عنصر قوی در فرهنگ سازی است، اما میزان ایفای موثر نقش خود به سیاست ها بستگی دارد. مثلاً چند بیلبورد در شهر دارند؟ چقدر در رسانه ها تبلیغ می شود؟

چرا یک تئاتر نمی تواند تبلیغات تلویزیونی مانند فیلم داشته باشد؟ حتی رسانه های داخلی مثل صداوسیما منطقه هم می توانند برای تئاتر خراسان تیزر تهیه کنند. تئاتر هم نوعی تولید ملی است. قراردادهایی که با اشخاص حقیقی یا حقوقی منعقد می کنیم به صورت خرید خدمات فنی یا فروش خدمات فنی است. ما تولید کننده فرهنگ هستیم. ما در سطح ملی هم تولید می کنیم پس چرا نباید از ما حمایت شود؟ ما نیز مانند صنعتگران کارخانه تولید فرهنگ هستیم و باید مورد حمایت قرار بگیریم. زیرا آنچه ما تولید می کنیم سرمایه ملی است.

اخیرا شاهد اجرای تئاترهای پایتخت در مشهد بوده ایم. نظر شما در مورد این نمایش ها که اغلب دو یا سه شب بیشتر طول نمی کشد چیست؟

من با این مشکل جدی دارم. قبلاً برای اجرای این مدل به صحنه ای دعوت شده بودم. اما دو سه شب در این نمایش اجرا نمی کنیم و بعد برمی گردیم. مشهد به عنوان دومین شهر بزرگ ایران قابلیت برگزاری چندین شب نمایش را در آنجا دارد. چرا باید یک گروه تحت حمایت اسپانسر و تهیه کننده از تهران بیاید دو شب در یک صحنه اجرا کند و تمام پول نمایش را در تهران بگیرد و برود؟ من فکر می کنم اگر تئاتر از تهران می آید باید یک نمایش طولانی در اینجا داشته باشد تا تماشاگر بتواند آن را ببیند. این برای تماشاگران مشهدی خوب است، زیرا آنها می توانند تئاترهای مختلف را ببینند و درآمد خوبی برای گروه تئاتری است که در اینجا اجرا می کنند.

برخی می گویند این تئاترها که اغلب افراد مشهور را به کار می گیرند، تئاتر را به منظره ای نامرئی تبدیل می کنند. نظر شما چیست؟

نه، اینطور نیست. وقتی رقابت وجود داشته باشد، گروه های تئاتر در یک صحنه نیز پیشرفت می کنند و بهتر می شوند. این مسابقه خیلی خوبه اینکه می گویند نمی آیند تا بیشتر دیده شویم درست نیست. اگر تعداد سالن ها زیاد باشد همه می توانند اجرا کنند. 20 تئاتر از مشهد روی صحنه می روند و یک تئاتر از تهران نیز در کنار آنها به روی صحنه می رود. این باعث ایجاد رقابت می شود.

شما همچین مشکلی داشتید؟ آیا تالار نوری انتخاب شما برای نمایش «دوگان» بود؟

نمایش من بر اساس تئاتر جعبه سیاه بود و باید در تئاتر جعبه سیاه اجرا می کردم. بهترین سالن بلک باکس که در آن اوقات فراغت داشت سالن استاد نوری در حوزه هنری بود.

نظر شما در مورد نمایش هایی با تعداد کم بازیگر چیست؟

این هم نوعی تئاتر است و تفاوتی در میزان تمرین و زمان و هزینه ندارد. تعداد بازیگران خیلی مهم نیست که بگوییم اگر نمایشی تعداد بازیگر کمتری داشته باشد، نمایش ساده تری است. بسته به موضوع و نیاز داستان، تعداد بازیگران مشخص می شود.

به نظر شما برای مخاطب تفاوتی وجود ندارد؟ این به این معناست که تعداد کم بازیگران شانس انتخاب تئاتر توسط مخاطب را کاهش نمی دهد؟

من اینطور فکر نمی کنم؛ به جز کمدی اسلپ استیک یا کمدی اسلپ استیک که همه جا انجام می شود و معمولا اگر بازیگر بیشتر باشد خنده دارتر است. به این نوع تئاتر، تئاتر آزاد می گویند. معمولا اگر در تئاتر باز بازیگر کم باشد، مخاطب آن را درک نمی کند. اصولاً این نوع تئاتر به تئاتر مردمی معروف است.

کدام رشته های بازیگری، کارگردانی و نویسندگی برای شما جدی تر است؟

آنها بسیار در هم تنیده هستند. من اساسا یک بازیگر هستم. نمایشنامه‌هایی که من می‌نویسم ایده‌هایی هستند که همیشه فکر می‌کردم هیچ‌کس به آن فکر نکرده است و ترجیح می‌دهم خودم بنویسم و ​​کارگردانی کنم. به غیر از این، علاقه اصلی من بازیگری است.

رشته تصویر و تئاتر چطور؟ مورد علاقه شما چیست؟

من عاشق تئاتر هستم. اساساً من تئاتری هستم. اما تئاتر به قدری متروک است که به سختی می توان با تئاتر زندگی کرد. فیلم، تلویزیون و پلتفرم‌ها گسترده‌تر هستند، مردم با آنها بیشتر آشنا هستند و سودشان بیشتر است. غیر از این، تئاتر برای من خیلی خوب است.

پروژه ای هم در سبزوار دارید. می توانید آن را توضیح دهید؟

مجموعه داستان کوتاهی به نام «سبزفر» به نویسندگی سید وسیما در مراحل پیش تولید است. من نمی توانم جزئیات بیشتری از آن ارائه دهم.

به نظر شما مسائل هویتی خراسان در هنرهای نمایشی جایگاهی دارد؟

خراسان فرهنگ بسیار غنی دارد. این چیزی است که حتی یک فرد معمولی که در حوزه هنری فعال نیست، می داند. می توان از هر شخصیت فرهنگی یا رویدادی که مربوط به این سرزمین باشد صحبت کرد. به راستی حرکت های هنری زیادی در خراسان اتفاق افتاد که بر روی هر کدام می توان مانور داد.

باز هم بستگی به سیاست گذاران دارد که می خواهند درباره چه فیلم یا تئاتر بسازند. مثلا اگر بخواهیم درباره فردوسی فیلم بسازیم، کسی از او حمایت می کند؟ آیا سیاست گذار فرهنگی علاقه مند به تولید محتوای نمایشی درباره این موضوعات است؟ حقیقت این است که ما در این زمینه به چند موضوع محدود می شویم.