«صلواتیه»، کتابی وقفی از یک عالم سنی برای امامان شیعه | یاری جستن از چهارده معصوم

به گزارش یستافضل الله روزبیهان خنجی (متوفی 927 هجری قمری)، عالم و نویسنده، یکی از چهره های عجیب تاریخ ایران است که داستان و نوشته هایش قضاوت های متفاوت و متضادی را به بار آورده است.

او در خردسالی وارد دربار آق کویونلو شد و «تاریخ علم آرای امینی» را در وصف سلطنت سلطان یعقوب آق کویونلو نوشت. با ترفیع فرزند شیخ حیدر صفوی که در سال 907 هجری قمری به «شاه اسماعیل» تاج گذاری کرد، اوضاع بر قوم قویونلو تنگ شد، زیرا در یکی از جنگ ها حیدر را کشتند و شاه جوان می خواست آنها را به سختی مجازات کند. . غیر از این، اهل سنت بودند و شاه اسماعیل مذهب رسمی را تشیع اعلام کرده بود.

در این شرایط معلوم بود که جناب آق قویونلوها از جمله فضل ا… نیز نگران جان خود بوده و فرار را ترجیح داده اند. پس این مرد به هرات رفت و از آنجا به سمرقند و سپس بخارا رفت و به ازبکان شیبان که سلسله ای مخالف صفویان و فرقه اهل سنت بودند پیوست. فضل ا… از حدود سال 911 هجری قمری تا 16 سال پس از وفاتش با حاکمان ازبک شبک خان و سپس عبیده…خان زندگی می کرد و در آن ایام دو کتاب مهم به رشته تحریر درآورد: «کتاب زائرین بخارا». در توصیف عصر شبک خان شیبانی و «رفتار شاهان» در فقه سیاسی برای هدایت عبیده خان در جهت تأسیس حکومت اسلامی.

محتوای این آثار از جمله دفاع از مذهب اهل سنت و جامعه و تحریک سلاطین ازبک و عثمانی، دشمنان اصلی و مهم صفویان، برای مبارزه با آنان است که – در کتاب خود – ال. راعی، با حمایت از عقاید شیعه، از استقرار خلافت اسلامی جلوگیری کنید، همانطور که در «رفتار پادشاهان» توضیح داده است – و آنها شده اند. چنین مسائلی بسیاری از مورخان و محققین شیعه را به این نتیجه رسانده است که الفضل از متعصبان مرتجع سنت ابن تیمیه بوده است. از جمله، سید جواد طباطبایی می‌نویسد: «آنچه در نوشته‌های فضل روزبهان ضروری است، تشیع‌ستیزی بنیادی اوست» و او را «نماینده اوج انحطاط فکری و انحطاط تاریخی کشورهای اسلامی» توصیف کرده است.

اما همانطور که مشخص است، دیگران نظر دیگری یا حتی برعکس دارند. از جمله رسول جعفریان است. وی ضمن متهم کردن طباطبایی به «قضاوت بدبینانه» با استناد به برخی دیگر از آثار الفضل…، می نویسد که آن نمونه ای از «عصر دوازده امامی» و «مرحله ای از رشد اندیشه شیعی در ایران» است. مرجع اصلی جعفریان در این زمینه «وسیله الخادم المخدوم فی شرح الصلوه اللّه الشَّارعه» اثر الفضل ع… است که خود تصحیح کرده است. مطالب این کتاب همانطور که از عنوانش پیداست مخاطب را به این نتیجه می رساند که نویسنده به ائمه شیعه وفاداری خاصی داشته و شاید اصلاً شیعه بوده است.

همانطور که جعفریان توضیح می دهد، اصلاً جای تعجب نیست که یک سنی چنین کتابی نوشته باشد. مصاحه می گوید فضل… در عین وفاداری به ائمه شیعه، آنان را برای «خلافت» مناسب نمی دانست و با مذهب «شیعه» مخالفت می کرد. البته حمایت او از آق کویونلو و دشمنی او با صفویان نیز در این امر تأثیر داشت.

این کتاب، چنان که جعفریان نوشته است، علاوه بر اهمیتی که به دلیل درج اخبار ائمه معصومین دارد، «به مرحله ای از تفکر دینی در ایران اشاره دارد، مرحله ای که نشان می دهد بخش بزرگی از علما و پیروانشان. توده های مردم اهتمام داشتند و زمینه رشد تشیع را فراهم کردند.»

اما فضل الله در سال 909 هجری قمری در هنگام فرار از حکومت صفویه به سرزمین های شرقی و شمال شرقی و استقرار در کاشان کتابی نوشت که پس از اتمام کار آن را «روش خدمت خدمتگزار» نامید. وصف مؤسسه چهارده نعمت». همانطور که خود نویسنده نوشته است، در آن روزها او گرفتار انواع بدبختی ها بود – که منجر به بی حوصلگی و درماندگی شدید می شد، زیرا با بیگانگی و ترس همراه بود. در همین حال، الفضل علیه السلام حدیث پیامبر صلی الله علیه و آله را ذکر می کند که به این معناست: «اگر نمی توانید کار خود را انجام دهید، از اهل بیت کمک بگیرید. قبرها.» مثال در عبارت «صاحبان قبور» به عنوان «چهارده معصوم پاک» آمده است.

نویسنده در ادامه احوال خود را این گونه بیان می کند: «توجه به بوسه آستانشان کردم و رو به ارواح مطهرشان کردم، گویی به شرف زیارت و بوسه بر آستانشان می روم». مکان مقدس – که چون ستارگان و آسمان در اطراف اقطار گسترده شده بود – با کمال اخلاص و توجه میسر نشد، دلم را از محبت و حمد و ثناى آنان شاد کردم و زبانم را با دعا و سلام. من آن بزرگوار – رضی الله عنه – را مشغول کردم و دیدم که تنها راه نجات از بلاها و رسیدن به اهداف و نیازها همین توجه و رساندن نعمت است.

فضل الله در شرح کار خود ذکر کرده است که در آن زمان نعمتی حاوی فضایل معصومین به ذهنش رسید، بلافاصله آن را روی کاغذ آورد. پس از آن یکی از دوستان نگارنده که نامه او را خوانده بود، چون آن را بسیار مختصر و همچنین حاوی جزئیات و دقایق فراوانی می دانست، از فضل ا… خواست تا نظری در مورد آن بنویسد تا خوانندگان به درک بهتر آن و نویسنده کمک کند. بر این باور بود که درخواست آن دوست «مستلزم انتشار احوال و ذکر آن بیشتر السادات الصالح» است و از این رو کتاب «طریقه البنده در وصف سادات» المستبّب «برکات چهاردهم» است. متولد شد.»

روشن است که فضل الله فصلی از کتاب خود را به معصومی اختصاص داده که او را «امام راضی راضی به قضای الهی» نامیده است. نویسنده در پایان این فصل از خوابی می گوید که خود را در رکاب حضرت رضا (علیه السلام) دیده و در آن شعری سروده است. بعد هم با غزلی می آید که بیت آخرش این است: «از دل و جان بنده آقا رضا الامین / در کنار شما به حج می رویم» و به قول خودش « دلالت بر این دارد که – انشاءالله… – آن مقصود که زیارت آن مکان مقدس است در این ناحیه خواهد بود.

شگفتا که فضل الله سال بعد به هدف خود رسید و در ربیع الاول سال 910 هجری قمری برای زیارت حرم به راه افتاد. جالب ترین نکته – که این مقاله را با آن به پایان می برم – این است که مؤلف در یادداشتی به تاریخ ذی القعده 912 هجری قمری به یکی از سادات سپرد تا این کتاب را حفظ کند و در هر مکانی که صلاح بداند ثبت کند. در طول شوراها و.» در حوالی ناهار آن را در گلاب معارفه رضوی تقدیم می کند تا مردم تلاوت آن را بشنوند. فضل این تقدیم نامه کوتاه را با آهنگی آغاز کرد که ارادت او به شاه خراسان را به وضوح نشان می دهد:

شمع خاور که مدام در افق اوج می گرفت
نمایی از گنبد شاه خراسان بود

گنبد روشن دور سرم حلقه زد
او سال ها دور این گنبد راه می رود

خلقت روشن مایل نیش بیلی را دید
آرزوی درست توتایا جان بود

گنبد باش، مثل صدف پنهان در سینه
پوسته صدف برای مدت طولانی در جعبه پنهان شده است

او نیز مانند موسی با دیدن این گنبد بیهوش شد
گویی مظهر رحمان است

نور حق را از گنبدش دیدم
یکی از هرمان نابینا بود

ای آمین از گنبد سلطان علی موسی الرضا
صد خورشید گریس در همه جا ظاهر شده است