تئاتر کودک و نوجوان بخش جدید جشنواره تئاتر استانی خراسان رضوی (رضوان)

الهام ظریفیان | یستا; سی و چهارمین جشنواره تئاتر خراسان رضوی با تفاوتی مهم نسبت به دوره های گذشته در حال برگزاری است. افزودن بخش کودک و نوجوان. اما انتقاداتی هم به عدم برنامه ریزی مناسب برای حضور مخاطبان دانشجو در این جشنواره وارد است.

به ویژه نام دو نهاد مهم مرتبط با دانش آموزان یعنی اداره کل آموزش و پرورش و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به عنوان حامیان این جشنواره در پوستر درج شده است. اما اکثر فعالان تئاتر کودک و نوجوان، افزودن این بخش به جشنواره را فرصتی می دانند و معتقدند این فرصت می تواند انگیزه ادامه دادن به کسانی باشد که سال ها در این راه سختی ها را تحمل کرده اند.

در زیر با سه تن از کارگردانان حاضر در این جشنواره گفتگو کرده ایم که مطالب آن پیش روی شماست.

جشنواره شهرستان بهانه ای برای دیدن است

محمدرضا سعادتی کارگردان نمایش «آب سواران» و سرپرستی بخش کودک سی و چهارمین جشنواره تئاتر خراسان رضوی است. او یک مربی بازنشسته با بیش از 33 سال سابقه در هنرهای نمایشی است. در پانزده سال گذشته تمرکز او بیشتر بر روی نمایش های عروسکی و عروسک سازی بوده است. سعادتی درباره اضافه شدن بخش کودک به این جشنواره می گوید: این بخش با همفکری خوبی از سوی انجمن هنرهای نمایشی استانداری و با هدف برجسته سازی تئاتر دانش آموزی به جشنواره امسال اضافه شد. البته گروه های غیر دانشجویی هم می توانند شرکت کنند.

سعادتی معتقد است مراکزی مانند کانون پرورش فکری کودکان، نوجوانان و آموزش و پرورش در تئاتر کودک و نوجوان فعالیت های خوبی دارند اما این فعالیت ها محدود به جشنواره های محلی آنهاست. وی می گوید: جشنواره منطقه بهانه خوبی است تا فعالان تئاتر دانشجویی نمایش های خود را در معرض دید عموم قرار دهند. قرار گرفتن در معرض عموم، انگیزه فعالان این حوزه را افزایش می دهد.

وی درباره مشکلات پیش روی تئاتر کودک و نوجوان می گوید: بسیاری از فعالان تئاتر کودک و نوجوان گلایه دارند که در مشهد مکان خاصی برای نمایش کودک و نوجوان وجود ندارد که خانواده ها بتوانند به آنجا مراجعه کنند. اگر مراکزی مانند سالن های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان وجود داشته باشد، برای عموم مردم شناخته شده نیست و بیشتر فعالان تئاتر با آنها ارتباط دارند. مجموعه امام رضا (علیه السلام) شامل سالن تئاتر عروسکی است که قابلیت تبدیل به پایگاه تئاتر عروسکی را دارد. در مشهد جایی مثل پارک لاله تهران نداریم که مرکز تئاتر کودک و نوجوان است و مردم می دانند که اگر به آنجا بروند نمایشی برای کودک و نوجوان می بینند.

این هنرمند می افزاید: در مشهد بیشتر به تئاتر بزرگسالان و مناسبت های خاص توجه می شود تا تئاتر کودک و نوجوان. هرکسی که در این بخش کار می کند باید علاقه مند و کوشا باشد، زیرا امکانات اجرایی کافی برای این تئاتر وجود ندارد. این در حالی است که اشتیاق مردم برای تماشای تئاتر کودک و نوجوان بسیار بیشتر از قبل شده است. کودکان و خانواده ها علاقه مند به دیدن تئاتر کودک و نوجوان هستند. وی با تاکید بر اینکه تئاتر کودک و نوجوان تاکنون سهم کمی از تئاتر مشهد داشته است، می گوید: فعالان این تئاتر بیشتر دانش آموزانی هستند که بعدها وارد محیط های حرفه ای و نیمه حرفه ای می شوند.

در واقع تئاتر از مدرسه و آموزش شروع می شود اما هدف سازمانی این نهاد چیز دیگری است و مراکزی مانند کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان یا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می توانند کمک بیشتری به رونق تئاتر کنند. برای کودکان و نوجوانان. امیدوارم این جشنواره به نگاه جدی تری به تئاتر کودک و نوجوان و امکانات آن منجر شود. چون تئاتری که بزرگسالان برای کودکان اجرا می کنند از دیرباز وجود داشته و چیز جدیدی نیست. اما اینکه کودکان برای همسالان خود کار می کنند باعث دیده شدن آنها می شود و اعتماد به نفس آنها را افزایش می دهد.

تماشاگران تئاتر کودک وسواس بیشتری دارند

رحمان سروری نویسنده و کارگردان برنامه «قهرمان نیازمندیم» هفده سال فعالیت هنری در عرصه تئاتر و سینما دارد. نمایشنامه های «هملت» (1395)، «وداع با اسلحه» (1396)، «خاک برگزیده» (1398)، «تهمینا و ربات کوچک» و «سیندرلا و موش های زباله» (1402) و مستند « گفت‌وگو با جانباز (1397) از آثار او، نمایش‌های «تهمینا و ربات کوچولو» و «سیندرلا و موش‌های زباله» در سال گذشته پرفروش‌ترین نمایش‌های کودک و نوجوان شدند.

سروری وضعیت کنونی تئاتر مشهد را با نگاهی خوش بینانه توصیف می کند و می افزاید: پس از کرونا، مخاطبان به سالن ها بازگشتند و امروز با دیدن تئاتر وارد سبد خانواده شده است. همان طور که مردم به سینما می روند و لباس، کیف و کفش می خرند، بلیت تئاتر را هم خیلی راحت می خرند. این خیلی چیز خوبی است. اما مانند فیلم‌ها، برخی از نمایش‌ها صرفاً با هدف فروش بلیت برگزار می‌شوند. البته این نوع اجراها که اغلب برای شادی و خنداندن مخاطب ارائه می شود، نیاز مردم هم هست، اما نمی توان گفت همه کارهای تئاتری کودک و نوجوان این گونه است.

دلایل متعددی برای کمبود محتوای این ارائه ها وجود دارد که از آن جمله می توان به نداشتن سواد و تجربه و عدم هدفمندی این نوع ارائه ها اشاره کرد. با این حال، خوشبختانه تماشاگران تئاتر کودک نسبت به سایر انواع تئاتر با وسواس بیشتری بلیت می خرند. برای والدین، جنبه آموزشی تئاتر بسیار مهمتر است و فرزندان خود را صرفاً برای سرگرمی به تماشای تئاتر نمی آورند. آنها می دانند که ارائه بد به راحتی می تواند یک تجربه یادگیری بد برای فرزندشان باشد.

به گفته این هنرمند، وضعیت تئاتر نسبت به ده سال گذشته بسیار بهتر شده است. او می گوید: چند میلیون کودک داریم که نیاز به برنامه های خودشان در برنامه های تئاتر و ویدئو دارند. مهمترین نیاز کودکان و نوجوانان خلاقیت است. هیچ کجا به اندازه تئاتر خلاقیت وجود ندارد. تئاتر هنری اصیل و آمیخته از هفت هنر است. کودک می تواند بدون خستگی 50 دقیقه روی صندلی بنشیند و تئاتر تماشا کند. تئاتر شمشیر موفق تر از نصیحت والدین است.

تئاتر کودک و نوجوان مغفول مانده است

علیرضا شریف نیا کارگردان نمایش منا و میکا نیز از دوران دانشجویی زیر نظر استاد حمید قلایی (از اساتید دانشجوی تئاتر کشور) فعالیت خود را آغاز کرد. او مدتی است که در زمینه تئاتر برای کودکان دارای معلولیت حرفه ای بوده است. در تئاتر مینا و میکا 80 درصد بازیگران را کودکان سالم تشکیل می دهند. این تئاتر سال گذشته در جشنواره ملی کودک و نوجوان بغداد بان مرند مقام دوم را برای نمایندگی کودک و برگزیده طراحی صحنه و لباس جشنواره مهر دزفول به دست آورد.

شریفی نیا در خصوص اضافه شدن بخش کودک و نوجوان به سی و چهارمین جشنواره منطقه ای تئاتر می گوید: همیشه در اجرا با مشکل مواجه هستیم. به دلیل کمبود سالن یا در نظر گرفتن مناسبت های مختلف، نمایش های کودکان به ندرت برگزار می شود. اجراها در قالب جشنواره بسیار مفید است و امیدوارم هر سال ادامه داشته باشد.

اکنون هر گروه تئاتری بیست نمایش اجرا می کند، بدون اینکه دغدغه جذب مخاطب، گرفتن مجوز سالن یا تعطیلات رسمی و غیر رسمی داشته باشد. این قدم بسیار خوبی است و امیدوارم در ابتدای راه نباشد.
او همچنین با انتقاد از جشنواره می گوید: برای هر نمایش بیست نمایش ماتینه در ده روز در نظر گرفته بودند، اما برنامه ای برای جذب مخاطب نداشتند. وقتی وارد سالن می شویم، کودکی را در حال تماشا نمی بینیم.

ضمناً لوگوی مرکز تحقیقات کودک و نوجوان آموزش و پرورش در زیر پوستر جشنواره درج شده است. آیا آموزش و پرورش نمی تواند مدارس را مجبور به بازدید از آثار کند تا با سالن های خالی مواجه نشویم؟ روزی که به ما گفتند آموزش و پرورش از جشنواره حمایت می کند، فکر می کردیم در سالن مخاطب داریم. اما اکنون سالن ها را خالی می بینیم و چیزی جز افسردگی، ناامیدی و خستگی به ما نمی رسد.

این هنرمند وضعیت تئاتر کودک و نوجوان در مشهد را بسیار خوب توصیف می کند و می گوید: همکاران علاقه زیادی به تولیدات در این حوزه دارند و تولیدات زیادی وجود دارد اما برخی از آثار کیفیت مناسبی برای کودکان ندارند. باید نظارت باشد که هر نمایشی روی صحنه نیاید. در اجراهای کودکان باید با احتیاط و اطمینان کامل عمل کنید تا به روحیه کودکان آسیبی وارد نشود. اما کیفیت برنامه های کودکان همیشه خوب نبود.