بزرگ تر‌ها چطور شاهنامه را به کودکان یاد بدهند؟

محبوبی عظیم زاده یستا; در سال 1385 اولین کتاب خود را با عنوان «پرنده ای که زبان انسان می دانست» منتشر کرد و همزمان در یک کتابفروشی بسیار محروم در خیابان موصلی مشغول به کار بود. او می گوید وقتی با بچه های آنجا صحبت کردم متوجه شدم هر داستان عاشقانه ای که می گویند یک داستان خارجی است. به بچه های آنجا گفتم آیا می دانید ما هم داستان های عاشقانه زیادی داریم؟ داستان «زال و رودابی» را برایشان تعریف کردم.

این اتفاق او را بر آن داشت تا کلاسی به نام عاشقانه های شاهنامه برای آنها بگذارد که در هر جلسه 20 تا 25 نوجوان برای گوش دادن به او به کتابخانه می آمدند. همین امر بهانه ای شد برای جمع آوری این داستان ها و انتشار کتاب عاشقانه های شاهنامه در سال 1369.

معصومی موسویان 45 ساله سال‌های متمادی درگیر یادگیری و آموزش شاهنامه بود و از سال 1387 کارگاهی را برای آموزش شاهنامه به کودکان در بنیاد فردوسی راه‌اندازی کرد. او اخیرا کتاب دیگری با عنوان «کتاب کار برای آموزش شاهنامه به کودکان» منتشر کرده است. این کتاب به همت بنیاد فردوسی تهیه شده است و امید است تا پایان آذر ماه در کتابخانه های شهرستان و همچنین کتابخانه های الکترونیکی در دسترس عموم قرار گیرد. دقایقی درباره این کتاب و اهمیت یادگیری شاهنامه با او گفت وگو کردیم.

کتابی برای معلمان و والدین

موسویان می گوید که این کتاب برای مخاطبان گسترده، برای مربیان، معلمان و هرکسی که می خواهد شاهنامه را به کودکان، کودکان یا نوجوانان بیاموزد، نوشته شده است: «بخشی از آن حاصل تجربیاتی است که در این سال ها تجربه کرده ام. من آن را طبقه بندی کرده ام و در قالب 10 درس تدریس کرده ام که یکی از آنها مقدمه دکتر قدم علی الصرامی است اینکه چرا باید شاهنامه را به کودکان بیاموزیم و چقدر اهمیت دارد.

بخش دیگر مصاحبه با صاحب نظران ادبیات کودک و نوجوان از جمله آقایان مصطفی رحماندوست، اشکان رهگذر، دکتر اسماعیل امینی و دکتر مرجان فولادوند است. در سال 1400 در بنیاد فردوسی برنامه‌ای داشتیم به نام «دانشمندی شاهنامه می‌خواند» که در آن با این کارشناسان گفت‌وگو کردیم و در مورد چالش‌هایی که در آموزش شاهنامه به بچه‌ها با آن روبه‌رو هستیم گفت‌وگو کردیم و نظر آنها را جویا شدیم. قسمت اول کتاب پس از مقدمه شامل مصاحبه با این اساتید می باشد.

آموزش با کار و تمرین

موسویان در ادامه درباره محتوای کتاب اینگونه صحبت می کند: «بعد از این بخش، درس های تمرین شاهنامه وجود دارد که شامل تمرین ها و نکاتی است و به شما می گوید که در هر جلسه چه کاری انجام دهید، پس از آن ده داستان اول از شاهنامه بود بازنویسی شده و به عنوان نمونه ای برای معلمان و والدین ارائه شده است.

همچنین شامل 10 متن روایی است که در آن کودکان می توانند حفظ و آماده سازی را تمرین کنند. بخش پایانی نیز شامل مجموعه ای از نویسندگی خلاق و فعالیت های هنری بر اساس همان ده داستان شاهنامه ای است که در کتاب یافت می شود. اینها نمونه هستند و معلمان می توانند از همین سبک و سیاق برای دیگر داستان های شاهنامه استفاده کنند.

به گفته معصومی موسویان، این کتاب به همت بنیاد فردوسی تهیه شده و هم اکنون به تعداد محدود در دست چاپ است. مراسم رونمایی از کتاب قرار است در تهران برگزار شود. برنامه این است که پس از جشن در تهران، کتاب وارد کتابفروشی های الکترونیک شود و به صورت کاغذی نیز وارد بازار شود. انتظار می رود این اتفاق تا پایان ماه دسامبر رخ دهد.

چالش های یادگیری شاهنامه

او در بخشی دیگر از سخنان خود می گوید: «در سال اول که با حمایت خانم پروین خاکپور در مؤسسه آموزش شاهنامه را آغاز کردیم، چنین روشی در کشور رایج نبود و بیشتر تقلید بود ، متن هایی که بچه ها باید تقلید می کردند.

من شخصاً با النقلی رابطه خوبی نداشتم و فکر می کردم یکی از دلایلی که شاهنامه را مشکل می دانیم، متون النقلی است. ما نشسته ایم و چیزی نمی فهمیم و فکر می کنیم شاهنامه سخت است. ما حافظ را می خوانیم و با اینکه سرشار از مفاهیم عرفانی و فلسفی است، ادعا می کنیم که او را به خوبی درک می کنیم. اما به نظر ما شاهنامه سخت است.

شاهنامه در حالی که همه مفاهیم نمادین و پنهان را در خود دارد، به سختی حافظ نیست. تصمیم گرفتم به بچه ها شاهنامه یاد بدهم. چون کارمند کانون پرورش فکری بودم و روش های خلاقانه کار با کودکان را در آنجا یاد گرفتم، این برنامه را با یکی از دوستان هنرمندم، خانم افرین میرشاهی شروع کردیم. به این ترتیب من برای بچه‌ها داستان‌های شاهنامه تعریف می‌کردم و دوستم بر اساس آن داستان با بچه‌ها یک سری کارهای هنری انجام می‌داد.

در دوره آموزش شاهنامه به کودکان با چالش های زیادی مواجه بودیم. از جمله اینکه کدام داستان را انتخاب کنید، برای کدام گروه سنی کار کنید، کدام روش برای کدام گروه سنی بهتر است، چند شعر برای کار با کودکان و کدام یک از آنها کار نکنید. چگونه می توانم خودم به عنوان معلم شاهنامه را یاد بگیرم؟ مثلاً می روم شاهنامه دکتر خالقی مطلق را می خوانم و بعد یک فرهنگ لغت می گیرم و جلوی خودم می گذارم. یا می رفتم و شرح شاهنامه می خواندم و در این زمینه کتاب هایی را که به دستم می رسید مدام می خریدم و می خواندم.»

شاهنامه فرصتی برای بازگشت به خود

اما در تمام این تعاملات حضور کودکان، نوجوانان و والدین به منظور یادگیری و ارتباط با شاهنامه چگونه ارزیابی می شود؟ آیا این علاقه از سوی والدین است و می خواهند آن را به فرزندان خود نیز منتقل کنند یا کودکان و نوجوانان این نسل تمایل زیادی به یادگیری این کار بزرگ دارند؟

موسویان معتقد است: «اتفاق جالبی که الان افتاده این است که خانواده ها خیلی مشتاق هستند که بچه هایشان شاهنامه را یاد بگیرند وقتی بچه بودم از شاهنامه حرف می زدم، اما حالا زیاد شده، می گفت در طول تاریخ ایران، هر وقت احساس می کردند هویت ملی شان در خطر است، به شاهنامه متوسل می شدند و این در تمام طول تاریخ تکرار شده است. تاریخ ما

به عنوان مثال، بیشتر تصاویر شاهنامه در دوره صفویه را داریم که در آن زمان تجارت نقالی و قهوه خانه رشد چشمگیری داشت. او معتقد بود که حماسه ها چون پیوند تنگاتنگی با روح ملت دارند و به تاریخ آن قوم باز می گردند، هرگاه مردم احساس کنند چیزی در خطر است به حماسه های خود باز می گردند و بزرگترین حماسه ای که داریم شاهنامه است. .

او همچنین می افزاید: «حالا از کلاس من در گلستان سعدی استقبال بسیار خوبی شده است، به نظر می رسد خانواده ها با این رویکرد کنار آمده اند، چرا که با توجه به گستردگی دنیای مجازی و اطلاعاتی که فرزندانشان به دست می آورند، بسیار به این ریشه نیاز دارند. آنها احساس کردند باید فرزندانشان را برگردانند و ببینند در تاریخشان چه گذشته است تا به آنچه که دارند افتخار کنند و به اوج ادبیات ایران برگردند.

حتما خودتان دیده اید که بچه ها خیلی با فارسی درست آشنا نیستند و فکر می کنم پدر و مادرها به خصوص ما در دهه 60 که با این فرهنگ بزرگ شده ایم و احترام زیادی برای ادبیات قائل هستیم نسبت به بچه هایمان حساس شده ایم و حالا ما می خواهیم آنها این چیزها را یاد بگیرند.»