بزرگی از توس که ناشناخته است | برگزاری نشست نقدوبررسی کتاب «زاد آخرت» در دانشگاه فردوسی مشهد

بنده | یستا; مراسم نقد و بررسی کتاب «زاد اخرت» از مهمترین آثار امام محمد غزالی با تصحیح سلمان الساکت و ملیحه گزی مرشک در دانشکده مبانی دین و معارف دانشگاه فردوسی برگزار شد. مشهد.

این تصحیح «زاد اخیرات» اولین بار در سال 2018، اندکی قبل از کرونا، در مجله «الادب» منتشر شد که به دلیل خود بیماری همه گیر به درستی ارائه نشد. اما چاپ دوم این اثر حدود دو ماه پیش منتشر شد و گروه ادیان و عرفان دانشگاه فردوسی مشهد با همکاری کتابخانه دانشکده مبانی دین و معارف اسلامی روز دوشنبه جلسه نقد و بررسی برگزار کرد. (21 آذرماه) به مناسبت هفته پژوهش. سخنرانان این نشست دکتر محمدجعفر یاحقی، دکتر منصور معتمدی و ویراستاران کتاب بودند که در زیر گزیده ای از سخنان آنان را مشاهده می کنید.

یاحقی: غزالی در نوشتن نثر فارسی هم خوب است

متن اصلی غزالی، یعنی «زاد اخیرات» حدود 50 صفحه از 300 صفحه این تصحیح را به خود اختصاص داده است. این کتاب 243 صفحه و مشتمل بر تحقیق مساحان مشتمل بر مقدمه، ضمائم، نمایه ها و کتابشناسی است. یکی از مفیدترین مدخل ها برای این کتاب ها فهرست آنهاست. اگر کتابی دارای نمایه های لازم باشد، استفاده از آن برای محققان و پژوهشگران بعدی بسیار آسان می شود. نوشتن یک مقدمه صد صفحه ای نیز نشان می دهد که مصححان به همه جوانب اثر توجه کرده اند و آنچه را که در مورد کتاب لازم است گفته اند. همچنین صفحات اختصاصی برای نظرات وجود دارد که این نیز بسیار مهم است.

در چنین اثری ابتدا لازم است به معرفی اثر و کتاب و نویسنده آن پرداخته شود که غزالی نیازی به معرفی آن نداشته، اما به اختصار ارائه شده است. کار مهم دیگری که انجام دادند این بود که منابع کتاب را بر اساس کار و نحوه تنظیم آن شناسایی کردند. موضوع دیگر چاپ این کتاب است. خوشبختانه این کتاب همان طور که به درستی اشاره می کنند قبلاً چندین بار چاپ شده بود و آن نسخه ها دارای اشکالاتی بود که برای جامعه پژوهشی و پژوهشی امروزی ناکافی بود. این تصحیح بر اساس نسخه ای که در کتابخانه ملی پاریس به تاریخ 745 یافت شده است انجام شده است.

قسمت نمایه همانطور که اشاره کردم یکی از کارهای مهم در تصحیح زبانی به شمار می رود و هر کتاب بسته به موضوعی که دارد به نمایه های خاصی نیاز دارد. طبیعتاً این گونه کتاب ها به فهرست آیات، فهرست احادیث، فهرست آگهی ها، فهرست افراد، اشعار و … نیاز دارند. این فهرست ها کار را برای محققان آسان می کند. کتاب بدون فهرست ارزش خریدن ندارد. همه اینها به ما می گوید که به مصحح دستماری زاده و خداکوت بگوییم شما کار قابل احترامی کرده اید.

غزالی استاد سبک نگارش فارسی است. «کیمیای سعادت» یکی از مهم‌ترین آثار نثر فارسی به شمار می‌رود که در عصر خود و اعصار پس از آن جایگاهی باز کرد. غزالی در فارسی نویسی نیز قابل اعتماد است، زیرا زبان فارسی زمان خود را به خوبی می دانست.

عباراتی در این متن وجود دارد که باید به هم متصل شوند. من همیشه به خوشنویسان توصیه می کنم که فقط روی شعر تمرکز نکنند، زیرا نثر ما حاوی پیام های شگفت انگیزی برای خوشنویسی و برجسته کردن آنها است. شاید بد نباشد که در تصحیحات بعد از این، این کار را انجام دهیم، یعنی جملاتی را که برای خوشنویسانی که حوصله خواندن این کتاب ها را ندارند، جدا کنیم. امسال خوشبختانه درباره «تاریخ بیهقی» این کار را کردند و نمایشگاه خوشنویسی در سبزوار از جملات زیبایی از «تاریخ بیهقی» تشکیل شد که خودم تهیه کردم.

معتمدی: آثار غزالی محدود به جهان اسلام نیست

موضوع صحبت من با توجه به آنچه در زاد الاخرات آمده غزالیه و مسیحیت است. آثار غزالی به جهان اسلام محدود نمی شود، کمتر از یک قرن پس از غزالی، به زبان های لاتین به ویژه عبری ترجمه شد. شش اثر غزالی 800 سال پیش به لاتین و عبری ترجمه شد. در این میان کتاب اهداف فلاسفه بسیار مهم است و مربوط به زمانی است که غزالی از فلسفه دور نشده بود.

شاید برایتان جالب باشد که ما پنجاه نسخه خطی عبری داریم که ترجمه‌ای از «هدف فیلسوفان» یا «طبیعیات» این اثر است که نشان می‌دهد شهرت آثار غزالی تنها در جهان اسلام نبوده است. بلکه در اروپا

وقتی “مثل مسیح” نوشته توماس آکامپوس را می خوانید، ناگزیر ذهن شما “کیمیاگری سعادت” را تداعی می کند. به احتمال زیاد آکامپیس تحت تأثیر «شیمی سعادت» یا «زیست‌شناسی علوم دینی» یا بخش‌هایی از این کتاب‌های غزالی بوده است. توجه داشته باشید که “مثل مسیح” پس از “عهد جدید” یا پس از “انجیل” محبوب ترین کتاب در جهان مسیحیت است.

هرکسی که با تاریخ مسیحیت آشنا باشد و کتاب های پس از مرگ، کیمیای خوشبختی یا دیگر آثار غزالی را بخواند، به ناچار یک سری موضوعات را به هم مرتبط می کند. از جمله این موضوعات می توان به هزاره یا قرن جدید، جنگ های صلیبی و داستان سنت پل و سنت آگوستین اشاره کرد.

اما ممکن است یک سوال به ذهن من خطور کند: دانشی که معمولاً از عیسی در انجیل و عهد جدید داریم این است که عیسی نامرئی است و از شریعت دوری می‌کند، و آن جمله بسیار جالب که «دین برای انسان آمده است، نه انسان برای دین. ” این جمله معروفی است که از مسیح نقل شده است و این در مقابل تظاهرکنندگان است، از سوی دیگر غزالی فردی «ترس» است.

با وجود عظمت غزالی – که به آن اذعان داریم – وقتی آثار او را می خوانیم، تیرگی را در صفحات آثارش می بینیم. اما وقتی کتاب «زاد اخرت» را خواندم، برخی از موضوعات به من جرأت داد که غزالی را در کنار عیسی مسیح قرار دهم. یکی از موضوعات کتاب «زاد الاخرات» بحث در مورد نهی از حکم است. این یکی از موضوعاتی است که در اناجیل ذکر شده است که عیسی مسیح بسیار بر آن تأکید کرده است.

الساکت: حتی متفکران معاصر هم به غزالی اهمیت نمی دادند

زمانی که شروع به تحقیق در مورد کیمیای سعادت کردم، مطالعه آثار مختلف غزالی و رویکردهای او نسبت به هر یک از این آثار برایم جالب بود و در این راه به طور تصادفی به زاد اخیرات برخوردم. اولین باری که این کتاب را پیدا کردم در سال 1352 با ویرایش مراد اورنگ منتشر شد. این کتاب بنا به دلایلی محبوب نبود و مورد توجه قرار نگرفت. فکر کردم باید روی این کار تحقیق کنم.

من از این فرصت استفاده می‌کنم و بر نکته دیگری تأکید می‌کنم که بی‌تفاوتی ما نسبت به غزالی است. غزالی را دوست داشته باشیم یا نخواهیم، ​​مهم ترین گفتمان در دنیای پیشا مدرن اسلام متعلق به غزالی است. این بدان معناست که نفوذ غزالی در سراسر جهان اسلام به قدری بود که نمی توان شخصیت دیگری را با غزالی مقایسه کرد.

حتی درک مشکلات زمان ما قبل از غزالی ممکن بود. همچنین اگر بخواهید ادبیات و فرهنگ کهن ما را مطالعه کنید، بدون غزالی نمی توانید مولانا، سعدی، عطار، خیام و دیگران را بشناسید. تأثیر غزالی بر هر یک از این آثار بسیار زیاد است، زیرا بسیاری از واکنش‌هایی که در جهان اسلام نسبت به افکار غالب رخ می‌دهد، در واقع واکنش‌هایی به اندیشه‌های غزالی یا پیروان او بوده است و درک آن‌ها در گرو درک غزالی است. افکار و ایده ها اما آیا جای تعجب نیست که در رشته زبان و ادبیات فارسی وقتی شیوخ این رشته مانند فرزانفر، بهار و بهمنیار برنامه های درسی این گروه ها را در مقاطع مختلف می نوشتند، جایی برای ال غزالی؟!

یعنی در مقطع لیسانس و فوق لیسانس و دکتری هیچ جای غزالی اثری نیست. حتی متفکران معاصر ما هم چندان به غزالی اهمیت نمی دادند. اگر به تاریخ فلسفه در غرب نگاه کنید، خواهید دید که برتراند راسل و ویل دورانت توجه زیادی داشته اند. اما ما به غزالی توجه نکردیم تا اینکه وارد دوران مدرن شد. تنها کسی که اهمیت می داد سروش بود. از این منظر هر اثری که غزالی شناسایی کند برای ما جالب خواهد بود و «زاد آخرت» از این منظر جالب است.