اهمیت سرمایه‌گذاری در تحقیقات و فناوری برای رشد علمی ایران| چرا جایگاه علمی‌مان را از دست دادیم؟

به گزارش یستاشاهین آخوندزاده معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در یادداشتی گفت: ایران در سه سال گذشته رتبه های خود را در عرصه تولید علم در منطقه و جهان از دست داده است. پیش از این از نظر تعداد مقالات و استنادات در کشور، رتبه اول منطقه و پانزدهم جهانی را داشتیم. در یک مقطع، ما حتی برای چند ماه در رتبه چهاردهم جهانی در استنادات علمی قرار گرفتیم. اما در حال حاضر با وجود از دست دادن رتبه اول تولید علمی در منطقه، در رتبه هفدهم جهانی ایستاده ایم.

از طرفی در فناوری، زمین را از دست داده ایم و چند پله سقوط کرده ایم. در رابطه با ریشه های این حادثه تلخ باید گفت که سرمایه گذاری دولت نقش بسیار پررنگی در پژوهش و فناوری دارد، یعنی اینکه حوزه پژوهش و فناوری تا چه اندازه به تولید ناخالص ملی یا تولید ناخالص داخلی کمک می کند. در مقطعی سهم پژوهش و فناوری از تولید ناخالص داخلی کشور به 0.5 درصد رسید در حالی که رهبر معظم انقلاب تاکید کردند این میزان باید به 1.5 درصد برسد.

در برنامه های پنج ساله پنجم و ششم برای پیشرفت کشور، این اعداد برای تحقیقات پیش بینی شده بود که این رقم اکنون به 0.3 درصد رسیده است. در واقع نه تنها به عدد مورد انتظار در برنامه پیشرفت کشور نرسیدیم، بلکه به همین میزان 0.5 درصد کاهش یافت. بنابراین مهمترین عامل در این زمینه بودجه است.

حقیقت این است که حوزه پژوهشی کشور در حال حاضر وضعیت مالی خوب و مطلوبی ندارد. علاوه بر این، بحث تحریم نیز وجود دارد. یعنی ارتباطات بین المللی ما از نظر علمی قطع شده است. برخی از مقالات علمی پژوهشگران ایرانی به ندرت در مجلات معتبر بین المللی منتشر می شوند، برای برخی از مجلات مانند پایگاه داده ISI یا Aptoedit حتی اگر حق عضویت پرداخت کنیم، اجازه دسترسی به آنها را نداریم.

علاوه بر این به دلیل تحریم های سختی که بر کشور اعمال شده است، تجهیزات و مواد اولیه آزمایشگاهی زیادی را با قیمتی بیش از 70 هزار تومان خریداری می کنیم. حتی این مواد و تجهیزات گاهی با نرخ 100 هزار تومان به دست محققان ایرانی می رسد و به همین دلیل توان مالی ما برای رقابت صنعتی با کشورهای منطقه هر روز بیش از گذشته کاهش می یابد.

از سوی دیگر مهاجرت نخبگان تا حدودی از بنیه علمی ایران کاسته است. گرچه جوانان بسیار توانمندی در دانشگاه های کشور تربیت می شوند، اما نمی توانیم از این فرصت و توانایی به خوبی استفاده کنیم و بهترین آنها جذب کشورهای دیگر می شوند و طبیعتاً این از توان علمی ما نیز می کاهد.

البته امیدواریم که با درایت حکومت وحدت ملی سهم افزایش یافته و شاهد ماندگاری نخبگان علمی کشور و بهره مندی حداکثری از انرژی های آن باشیم. همچنین توسعه روابط بین الملل در حوزه علمی نیز می تواند به رشد علمی کشور کمک کند.

واقعیت این است که کشورهای منطقه در حال حاضر سرمایه گذاری زیادی در حوزه تحقیقات و فناوری انجام می دهند، در چنین شرایطی اگر دولت در تخصیص بودجه با توجه به داخلی بودن رشد علمی در ایران به این حوزه توجه چندانی نداشته باشد. . مزیت داشتن نیروی انسانی توانمند این است که حتی با سرمایه گذاری بسیار کمتر نسبت به سایر کشورها می توان به اهداف مورد انتظار دست یافت.

زمان آن فرا رسیده است که وزارتخانه های علوم و بهداشت و همچنین معاونت علمی نهاد ریاست جمهوری تلاش بیشتری برای افزایش بودجه سال آینده در حوزه پژوهش و فناوری داشته باشند. در حال حاضر بودجه تحقیق و فناوری جوابگوی نیازهای این حوزه نیست. بنابراین به عنوان مثال بودجه تعیین شده از سوی وزارت بهداشت برای معاونت تحقیقات و فناوری برای سال آینده حدود 250 میلیارد تومان است و به هدف اعلامی نمی رسد.

این تعداد باید حداقل دو برابر شود تا نیازها برآورده شود.

علاوه بر این باید شرایط به کارگیری نیروی انسانی در حوزه پژوهش و فناوری نیز فراهم شود. حقیقت این است که اتاق های فکر برای برخی از نخبگان جوان ما چندان جذاب نیستند. زیرا این مراکز از وضعیت مالی و رفاهی خوبی برخوردار نیستند. حقوق اساتید، به ویژه استادیاران جوان، حداقل است. یک استادیار جوان در تهران حداکثر 25 میلیون تومان حقوق می گیرد.

ما باید برای نخبگان خود رفاه و امرار معاش فراهم کنیم، در غیر این صورت همچنان آنها را از دست خواهیم داد. این نیز در شرایطی است که تنها ظرفیت کشور در حوزه علمی نیروی انسانی است. سومین گامی که دولت می تواند برای رسیدن به هدف فوق بردارد، بازسازی و نوسازی امکانات آزمایشگاهی در کشور است.

بخش عمده ای از تجهیزات آزمایشگاهی مراکز تحقیقاتی کشور فرسوده است و قدمت آن به دو سه دهه اخیر بازمی گردد، در حالی که برای انجام فعالیت های تحقیقاتی در مرز دانش نیازمند تجهیزات مدرن آزمایشگاهی هستیم. فراموش نکنیم که ارتقای جایگاه علمی کشورمان در سطح بین المللی مستلزم جبران عقب ماندگی در حوزه پژوهش و فناوری از طریق تأمین مالی، تسهیل در امر پژوهش و شایستگی در مدیریت پژوهشی کشور است.

به امید روزی که دوباره جایگاه از دست رفته را به دست بیاوریم و در راس جهان علمی قرار بگیریم.

منبع: خبرگزاری ایسنا